کاغذ چاپی چه مشخصاتی دارد و انواع آن کدام است؟

در این مقاله به بررسی انواع کاغذ چاپی و مشخصات و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم. اما در ابتدا نگاهی به تاریخچه کاغذ چاپ داریم. کلمه کاغذ از یک واژه چینی به نام کاکتز گرفته شده است. اما امروزه کاغذ رکن اساسی و مهمی در صنعت چاپ افست به شمار می‌رود. این به دلیل ویژگی‌های خاص کاغذ است که نقش تعیین کننده‌ای در چاپ و کیفیت محصولات چاپی به وجود می‌آورد. بین کاغذ چاپی , مرکب و دستگاه‌های چاپ ارتباط متقابلی وجود دارد از این رو درک مشخصات کاغذ چاپی در کیفیت چاپ بسیار مؤثر است. در این مقاله به‌صورت مختصر به این مقوله پرداخته شده است.

تاریخچه کاغذ

چینی‌ها برای اولین بار یاد گرفتند که از پوست درخت توت خمیری درست کنند و از آن کاغذ بسازند آن‌ها با اضافه کردن تکه‌های الیاف , کتان , کنف و حتی تورهای ماهی گیری کهنه به خمیر مزبور به آن استحکام بیشتری می‌بخشیدند. تاریخچه کاغذ برای نوشتن در امپراتوری‌های مختلف متفاوت است برای مثال در:

• بین‌النهرین از لوحه‌های گلی
• مصر از پاپیروس
• چین از لوحه‌های چوبی , نمد با قلم‌مو و پارچه ابریشمی

برای نوشتن استفاده می‌کردند. تسائی لون در سال 105 میلادی یاد گرفت که از قطعات کهنه و اضافی ابریشم خمیر تهیه کرده و آن را به‌صورت ورقه‌های نمد درآورد. پس از آن او به‌جای ابریشم از خیزران و چوب درخت توت استفاده می‌کرد. درواقع اولین مخترع کاغذ در جهان وی می‌باشد. پس از ورود اسلام به ایران, مسلمانان تعدادی اسیر از چین با خود به سمرقند آوردند و در آنجا شیوه تهیه کاغذ را از آن‌ها یاد گرفته و با بهبود آن اولین کاغذ ایرانی را تهیه نمودند. پس از آن سمرقند به یکی از بزرگ‌ترین مراکز فروش و تجارت کاغذ در جهان تبدیل شد.

در ادامه به بررسی انواع کاغذ چاپی مورداستفاده در صنعت چاپ می‌پردازیم اما پیش از آن ابتدا با چگونگی فرایند چاپ آشنا می‌شویم.

چگونگی فرایند چاپ

فرآیند چاپ برای شروع و تکمیل شدن نیاز به:

1. نیروی فشار
2. انتقال اطلاعات از روی فرم
3. مرکب برای انجام عمل چاپ روی سطح موردنظر
4. سطحی برای چاپ مثل کاغذ

دارد.  در واقع از چهار نیاز اصلی و ضروری برای انجام فرایند چاپ می‌توان به مورد زیر اشاره نمود:

1. فشار که نیروی انتقال‌دهنده اطلاعات می‌باشد. هر چه سطح موردنظر بزرگ‌تر باشد به فشار بیشتری برای چاپ نیاز داریم.
2. فرم که حامل اطلاعات مدنظر بوده و شامل فرم‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است و شامل متن , تصاویر و نقوشی است که قصد چاپ آن‌ها را داریم.
3. مرکب که برای ظهور اطلاعات موردنیاز است که شامل چهار جزء اصلی رنگ‌دانه، چسب، مواد اضافه کننده، مواد حامل مرکب می‌باشد.
4. سطح زیر چاپ که دریافت کننده اطلاعات است. این سطوح می‌تواند از جنس‌های مختلفی مثل کاغذ چاپی , شیشه , چوب , سنگ, فلز, پلاستیک , پارچه و … باشد

چاپ شیوه‌های مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به چاپ افست , چاپ دیجیتال و … اشاره کرد. امروزه از صنعت چاپ در صنایع مختلف به‌ویژه صنعت بسته بندی , چاپ ابزارهای تبلیغاتی اعم از چاپ کاتالوگ و محصولات و دیگر موارد استفاده می‌شود.

مواد اولیه در تهیه کاغذ چاپی

به‌طورکلی انواع کاغذ از مواد اولیه سلولوزی تهیه می‌شوند که این مواد از منابع مختلفی به دست می‌آیند. از مهم‌ترین منابع اولیه در تولید کاغذ چاپی می‌توان به:

• ساقه کتان، شاهدانه، پنبه: این مواد الیاف بلندی در  حدود 1.2 تا 6 میلی‌متر دارند.
• ساقه برخی گیاهان همچون گندم، جو (کاه)، نی، کنف و غیره
• درختانی دارای برگ سوزنی مانند کاج (با الیاف بلند ) و یا درختان با برگ پهن مانند چنار (با الیاف کوتاه در حدود 0.5 تا 1.2 میلی‌متر)
• انواع کاغذ‌های باطله و قطعات و خرده‌های مقواهای کهنه
• الیاف تفاله نیشکر

اشاره نمود. در تهیه کاغذ چاپی ابتدا چوب را توسط ماشین پوست‌کنی به قطعات ریز تبدیل می‌کنند و در دستگاه تولید تراشه از الک‌های مخصوص نیز عبور می‌کنند.

مشخصات فیزیکی کاغذ چاپی

کاغذهای مختلفی در کارخانه‌ها تولید می‌شود که کاربردهای گوناگونی دارند از مهم‌ترین انواع کاغذها می‌توان به کاغذ تحریر, کاغذ مخصوص کتابچه و رمان و روزنامه , کاغذ مخصوص چاپ, کاغذ مخصوص چاپ نقشه , کاغذ مخصوص بسته بندی و لفاف, کاغذ نقاشی و رسم , کاغذ بسته بندی مواد غذایی, کاغذ خشک‌کن, کاغذ کالک, کاغذ مومی , زرورق, گلاسه و … با ضخامت و جنس‌های مختلف اشاره نمود. واحد شمارش کاغذ در بازار بند است و هر بند شامل 500 برگ می‌باشد.

در اینجا به مشخصات کاغذ چاپی از نظر کیفی و کمی اشاره می‌کنیم:

ابعاد کاغذ چاپی

دستگاه تولید کاغذ آن را در ابعاد مشخص تولید می‌کند. این برگ‌ها معمولاً به شکل مستطیل تولید می‌شوند.

وزن کاغذ چاپی

وزن کاغذ برحسب گرم بر مترمربع مشخص می‌شود.

فرمول محاسبه وزن بدین ترتیب است : ابعاد کاغذ در تعداد یک بند (500 برگ) در وزن یک مترمربع (70 گرم) برحسب کیلوگرم

ضخامت کاغذ چاپی

قدرت , مقاومت و دیگر ویژگی‌های کاغذ به میزان ضخامت آن بستگی دارد. که به‌وسیله ابزارهای دقیق اندازه‌گیری می‌شود.

فرمول محاسبه ضخامت کاغذ( بر حسب چند صدم میلی‌متر) تقسیم بر وزن آن برحسب گرم می‎­باشد

مشخصات شیمیایی کاغذ چاپی

یک صفحه کاغذ ابتدا به‌صورت کاملاً وزن می‌شود و سپس توسط یک بخار مخصوص سوزانده می‌شود. تمام مواد سلولوزی خالص آن می‌سوزد و آنچه به‌صورت خاکستر باقی می‌ماند مواد اضافی آن است. با بررسی آن به خصوصیات شیمیایی کاغذ دست پیدا می‌کنند.

برای تعیین نوع جنس الیاف سلولز نیز آن را ریش‌ریش کرده و در محلول‌های شیمیایی رنگ می‌کنند. سپس آن را توسط میکروسکوپ بررسی می‌نمایند.

مشخصات مکانیکی کاغذ چاپی

1. میزان مقاومت به سایش
2. میزان مقاومت در برابر رطوبت
3. میزان مقاومت به مواد چرب
4. خمش مقوا
5. مقاومت به جدا شدن لایه‌ها
6. میزان مقاومت در مقابل لایه‌لایه شدن
7. لهیدگی
8. مقاومت نسبت به کشش تا حد گسیختگی
9. مقاومت به تا خوردن
10. میزان مقاومت سطحی مقوا
11. میزان مقاومت در برابر سوراخ شدن
12. میزان مقاومت در برابر پاره شدن
13. لیسه (نفوذپذیری کاغذ نسبت به هوا)

انواع کاغذ چاپی

در اینجا به انواع کاغذ مورداستفاده در چاپ اشاره می‌کنیم.

کاغذ تحریر

عمومی‌ترین نوع کاغذ در مصرف روزانه نسبتاً سبک و کمی براق

کاغذ کارتی

مورد کاربرد در کارت‎های اندیکس و دفاتر عمومی

کاغذهای مخصوص

کاغذهای مخصوص که جزو دسته‌بندی‌های بالا نیستند. شامل کاغذهای پلاستیکی و هر نوع کاغذ غیرمعمولی

کاغذ ارش

کاغذی زیبا با سطح دانه‌دانه متشکل از خمیر پارچه­‎ای، ظریف و نازک آن مورد کاربرد در چاپ با اسلوب حکاکی و نوع ضخیم آن مورد کاربرد در تهیه نقشه برجسته

کاغذ کوشه مخصوص

مورد کاربرد برای زمانی که پس از چاپ باید عمل عکس‌برداری دوباره انجام شود دارای زمینه سیاه‌وسفید و براق

کاغذ بریستول

مورد کاربرد در نقشه‌برداری

کاغذ اینور

دارای سطح پوشیده شده از آلومینیوم

کاغذ کالک

این نوع کاغذ کاربردهای زیادی به‌ویژه در نقشه‌کشی دارد. کاغذهای مخصوص ضخیم به نام کاغذ دوسیه و کارتن (مقوا) در رنگ­های مختلف برای جلوگیری جزوه­‎های کوچک می‌باشد.

کاغذ چاپی در بازار مصرف

کاغذ چاپی در بازار بر اساس:

• جنس
• گرم
• نام کارخانه و یا کشور سازنده

شناخته می‌شود. که از آن جمله می‌توان به کاغذ تحریر ژاپنی 70 گرمی و یا گلاسه هلیکا 180 گرمی اشاره کرد. انواع کاغذ در صنعت چاپ در ایران شامل تحریر، گلاسه (مات و براق)، الوان (در رنگ‌های متفاوت)، پوستی، کالک فانتزی (بافت‌دار)، پشت چسب‌دار، سلفون، سلفون پشت چسب‌دار و گراف می‌باشد همچنین انواع مقوا شامل مقوای پشت طوسی – سفید، الوان، کرجی (جعبه شیرینی)، گریز، گلاسه (مات، براق، یکرو)، مقوای پشت چسب‌دار و ماکت می باشد.

انواع کاغذ چاپی بر اساس مواد تشکیل‌دهنده

کاغذها بر اساس مواد تشکیل‌دهنده به دو دسته تقسیم می‌شوند

الف) کاغذهای حاوی چوب یا کاغذهای ساخته شده از تفاله مکانیکی شامل:

• کاغذهای چاپ روزنامه
• کاغذهای مجله
• کاغذهای پوشش‌دار مجله

ب) کاغذ چاپی بدون چوب (کاغذهای ترم) ساخته‌شده به‌صورت عمده از تفاله شیمیایی شامل:

• کاغذهای چاپ بدون پوشش
• کاغذهای چاپ روکش‌دار

مقوا

مقواها را معمولاً از تفاله‌های شیمیایی و مکانیکی و فیبرهای بازیافتی تولید می‌کنند و به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

• ورق کارتن بسته بندی
• مقوای مورد کاربرد در چاپ جعبه مقوایی بسته بندی
• مقوای بسته بندی مایعات
• مقوای گرافیکی مورد کاربرد در تولید کارت، فایل، پوشه، محافظ و پوشش‌دهنده‌ها

ابعاد و گراماژ کاغذ چاپی

کاغذ ورقه‌ای به نام بند و کاغذ متری به نام رول بسته بندی می‌شود. گرماژ کاغذ وزن آن در یک مترمربع از آن کاغذ است که به ضخامت کاغذ چاپی بستگی دارد. مهم‌ترین قطع‌های کاغذ چاپی مورداستفاده برحسب سانتی‌متر شامل 60×90، 56×88، 70×100، 74×96، 72×90 و 70×90 که در ایران بیشتر از قطعه های 70×100 و 60×90 جهت نشر استفاده می‌شود.

تا و برش کاغذ چاپی

اوراق چاپی را معمولاً صحافی می‌کنند. صحافی نیز نیاز به تا و برش مناسب دارد.

مهم‌ترین اشکال تا و برش شامل:

• ساده
• فانوسی
• آکاردئونی
• و کرکره‌ای

می‌باشد. این نوع تاها در آماده‌سازی جزوه‌ها، صحافی کاتالوگ‌ها، دفترچه‌ها و کتاب‌ها به کار می‌روند.

بازيافت كاغذ چاپی

در تولید کاغذ مواد شیمیایی به آن افزوده می‌شود تا آن را بهبود ببخشند که ممکن است مشکلات زیست‌محیطی زیادی به وجود آورند. از این رو کاغذهای باطله مواد شیمیایی گوناگونی در خود دارند که در آن‌ها ناخالصی‌های زیادی مثل مواد غذایی, شن , سنگ‌ریزه و ذرات پلاستیک و … نیز دیده می‌شود. از این رو فناوری بازیافت کاغذ چاپی امر بسیار مشکلی است.