کلیشه سازی و آشنایی با انواع روش های ساخت کلیشه

کلیشه سازی، یکی از مراحل ضروری پیش از چاپ است. امروزه از کلیشه‌های مختلف برای کارهای چاپی استفاده می‌شود. در اینجا به بررسی انواع کلیشه‌ها و روش‌های ساخت و کاربرد آن‌ها در چاپ اشاره می‌کنیم.

نکته: این مجموعه کار کلیشه انجام نمی دهد و این مقاله صرفا جهت اطلاع رسانی است.

انواع کلیشه

کلیشه سازی چیست؟

 به پروسه ای گفته می‌شود که در طی آن از یک قالب برای ایجاد کردن کپی های متعدد از یک متن و یا تصویر بر روی سطوحی همانند پلاستیک، پارچه و کاغذ استفاده می‌شود. روش های گوناگونی برای کلیشه سازی وجود دارد. این روش دارای سابقه زیاد در صنعت چاپ مخصوصا چاپ افست، چاپ فلسکو …می‌باشد.

انواع کلیشه

کلیشه‌ها را در انواع مختلفی طراحی می‌کنند که هر کدام کاربری خاص خود را دارند و با یکدیگر متفاوت است که این کلیشه ها به شرح موارد زیر می‌باشند:

1. کلیشه‌های ژلاتینی مورد کاربرد در کلیشه سازی کارتن‌سازی و چاپ غلطکی
2. کلیشه‌های فلزی مورد کاربرد در چاپ طلاکوب
3. کلیشه‌های تامپو یا کلیشه داغی
4. کلیشه چاپ سیلک یا شابلون چاپ
5. کلیشه دیجیتال مورد کاربرد در چاپ فلکسو

در واقع دستگاه‌هایی که از کلیشه استفاده می‌کنند شامل دو نوع می‌باشند که شامل دستگاه‌های چاپ غلتکی می‌باشند این دستگاه‌ها از کلیشه‌های ژلاتینی استفاده می‌کنند. همچنین دستگاه‌های چاپ دیگر از چارچوب و توری یا شابلون استفاده می‌کنند که بیشتر کاربرد دستی دارند و رنگ روی سطح موردنظر به‌وسیله دست و توسط کلیشه انتقال پیدا می‌کند.

لوازم مورد نیاز برای کلیشه سازی

لوازم موردنیاز در کلیشه سازی

برای ساخت کلیشه از دستگاه کلیشه سازی استفاده می‌کنیم که به آن میز نور UV نیز گفته می‌شود. این میز شامل تعدادی لامپ UV و بردهای دیجیتالی است که روی کلیشه خام طرح موردنظر را چاپ می‌کنند. برای ساخت کلیشه همان‌طور که گفته شد کلیشه‌ها انواع مختلفی دارند، بنابراین از متریال های مختلفی برای ساخت آن‌ها استفاده می‌شود.

• ساخت کلیشه ژلاتینی با استفاده از ژلاتین 5 میل
• ساخت کلیشه فلزی با استفاده از نایلوپرینت
• ساخت کلیشه چاپ سیلک با استفاده از شابلون

جهت پرینت طرح کلیشه آماده از کاغذ کالک استفاده می‌شود. همچنین برای نگاتیو کردن طرح کلیشه‌ها اسپری مخصوص بلک تورن به کار می‌رود. از دیگر موارد موردنیاز در کلیشه سازی می‌توان به پرینتر مخصوص لیزری و حلال شستشوی کلیشه که شامل بنزین و تینر برای کلیشه ژلاتینی و الکل صنعتی برای شستشوی نایلوپرینت می‌باشد، اشاره نمود.

روش ساخت کلیشه

ساخت کلیشه با روش‌های متفاوتی انجام می‌شود زیرا همان‌طور که گفته شد کلیشه‌ها انواع مختلفی دارند و برای روش های چاپی مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند. در اینجا به‌صورت مختصر به بررسی و شرح کلیشه سازی روش‌های مختلف چاپ می‌پردازیم.

1. ساخت کلیشه ژلاتینی

پیش از ساخت کلیشه ابتدا طرح موردنظر توسط رایانه طراحی می‌شود و روی کاغذ کالک پرینت گرفته می‌شود. کاغذ پرینت گرفته شده با ژلاتین یا پلاستیک درون میز نور UV قرار داده می‌شود و پس از نوردهی با فرچه و حلال شستشو داده می‌شود تا برجسته گردد.

نمونه کلیشه ژلاتینی

2. ساخت کلیشه فلزی

در ساخت کلیشه‌های فلزی ابتدا روی سطح فلز مواد حساس به نور ریخته می‌شود. این صفحه‌ها در اثر نوردهی مقاوم می‌شوند.برای این کار از فیلم نگاتیو استفاده می‌شود. پس از آن مراحل ظهور و اسید کاری برای گود کردن قسمت‌های غیرضروری انجام می‌شود. قسمت‌های نور خورده محکم شده و قسمت‌هایی که نور ندیده‌اند اسید کاری و گود می‌شوند. نایلوپرینت نوعی کلیشه پلیمری است که پس از نوردهی با الکل نمایش داده می‌شود.

برای چاپ از کلیشه‌های معمولی و در چاپ طلاکوب از کلیشه‌های با ارتفاع بیشتر استفاده می‌شود. برای این کار از دستگاه‌های اسید زنی، فرز و گیوتین استفاده می‌شود. کلیشه‌ها برای کارهای خطی و گراور برای کارهای سایه‌روشن دار و ترامه استفاده می‌شود.برای ساخت مهر برجسته نیز از دستگاه کلیشه فلزی استفاده می‌شود. این مهرها بدون نیاز به جوهر و استامپ می‌توانند کاغذ را برجسته نمایند و طرح موردنظر را چاپ کنند. برای ساخت این مهرها از کلیشه‌های نایلوپرینت استفاده می‌شود این متریال دوام و کیفیت بالایی دارد.

3. کلیشه سازی چاپ سلیک

برای کلیشه سازی چاپ سلیک یا شابلون از روش متفاوتی استفاده می‌شود. در این روش پس از آماده‌سازی طرح پرینت گرفته‌شده یک لایه نازک از لاک حساس روی توری شابلون کشیده می‌شود و همراه با پرینت طرح درون دستگاه قرار داده می‌شود. پس از نوردهی شابلون را با فشار آب شستشو می‌دهند تا آماده گردد.

4. کلیشه سازی دیجیتال

تولید کلیشه دیجیتال برای چاپ فلکسو دارای 7 مرحله است. در این روش کلیشه‌های دیجیتال دارای یک لایه ماسک روی سطح خود می‌باشند که به نور لیزر CDE حساس است. این لایه پس از لیزر شدن مانند فیلم نگاتیو در کلیشه آنالوگ عمل می‌کند. کلیشه دیجیتال در چاپ فلکسو دارای ترام های شارپ تر و شانه‌هایی با زاویه تندتر نسبت به کلیشه‌های آنالوگ می‌باشد.

کلیشه سازی دیجیتال شامل مراحل زیر است:
۱.نور پشت
۲.تصویرسازی لایه ماسک کربنی
۳.نور اصلی یا نور رو
۴.شستشوی کلیشه
۵.خشک‌کن
۶.نوردهی نهایی
۷.کنترل کیفیت

کلیشه آماده شده دور یک سیلندر قرار می‌گیرد. پس از آن طرح روی کلیشه‌ها که بر اثر کشیده شدن کمی بزرگ‌تر شده آغشته به جوهر می‌شوند و با چرخش سریع تصویر را روی لایه موردنظر می‌اندازند. از چاپ فلکسو برای چاپ روی متریال های مختلف از جمله چاپ کارتن و مقوا، چاپ سلفون‌، چاپ پلاستیک، چاپ لیبل و برچسب، چاپ روی پارچه و نوارهای فلزی می‌توان استفاده نمود. همچنین برای انواع بسته بندی نیز کاربرد دارد.

5. کلیشه سازی در چاپ تامپو

برای کلیشه سازی در چاپ تامپو پس از آماده کردن طرح در محیط‌های گرافیکی مثل فتوشاپ, کورل دراو و … طرح را روی کاغذ کالک پرینت می‌گیرند و یا فیلم لیتوگرافی تهیه می‌شود. برای ساخت کلیشه تامپو می‌توان روش لاک مایع یا روش لمینت را به کار برد. طرح را روی کلیشه قرار می‌دهند و با میز مخصوص نور می‌دهند. پس از ظاهر شدن طرح آن را اسید زده و روی کلیشه انتقال می‌دهیم.

6. ساخت کلیشه داغی

ساخت کلیشه داغی برای دستگاه‌های طلاکوب یا چاپ برجسته یا چاپ داغی در چاپ سررسید و تقویم , چاپ کارت عروسی و چاپ روی چرم به کار می‌رود. کلیشه سازی در چاپ داغی مانند مهرسازی است و به همین دلیل چاپ با این روش به چاپ برجسته یا چاپ طلاکوب هم نامیده می‌شود. پس از پرینت طرح روی کاغذ کالک به‌صورت نگاتیو ( زمینه طرح مشکی و خود طرح بدون رنگ است) آن را به همراه نایلوپرینت داخل دستگاه کلیشه سازی قرار داده و نور می‌دهیم.

پس از آن را با حلال مناسب و فرچه شستشو می‌دهیم تا برجسته شود. پس از برجسته‌سازی کلیشه را در دستگاه چاپ طلاکوب یا دستگاه تامپو قرار می‌دهند. کلیشه نایلوپرینت می‌تواند تا دمای 200 درجه را نیز تحمل کند و از این رو برای چاپ داغی سررسید, تقویم و چرم مناسب است.

مزایای چاپ کلیشه

از کلیشه‌ها برای چاپ سری استفاده می‌شود برای مثال در چاپ جعبه و کارتن , چاپ سفره و … می‌توان از این روش استفاده نمود. از مهم‌ترین مزایایی که کلیشه سازی در چاپ دارد این است که می‌توان با این روش رنگ‌های مختلف را روی لایه‌های متخلخل و نیز روی سطوح صاف و صیقلی چاپ کرد. در روش‌های دیگر چاپ به چندین رنگ جوهر نیاز است تا رنگ و وضوح موردنظر حاصل شود اما در روش کلیشه سازی به این دلیل که از یک جوهر با قابلیت خشک شدن در زمانی کوتاه استفاده می‌شود می‌توان با فاصله‌های زمانی کم چند رنگ مختلف را روی سطح موردنظر چاپ نمود.

در این روش همچنین طرح موردنظر با یک چاپ با دوام و ثابت چاپ می‌شود و هر لایه دارای طراحی دقیق و کاملاً شبیه به لایه قبلی است و هر لایه کاملاً منطبق بر لایه قبلی قرار می‌گیرد به‌طوری‌که آخرین لایه مانند اولیه لایه چاپ‌شده می‌باشد و هیچ تفاوتی ندارد. کلیشه‌ها به این دلیل که از جوهرهای مخصوص استفاده می‌کنند قابلیت چاپ روی متریال های مختلف چه قابل‌جذب و چه غیرقابل جذب را دارند.

نتیجه گیری

با وجود پیشرفت های روز افزون در حوزه تکنولوژِی، کلیشه سازی همچنان به عنوان یک فرآیند مهم در صنعت چاپ به حساب می‌آید. در این روش به علت کیفیت بالا، مقرون به صرفه بودن و تنوع بالا در حوزه های مختلف چاپ دارای کاربرد های زیاد است. انواع مختلفی روش های ساخت کلیشه وجود دارد که هر کدام دارای ویژگی منحصر به فرد خود هستند. با توجه به آگاهی که کسب کردید، برای کلیشه سازی به مراکز معتبر آن مراجعه کنید.